Teks Berjalan

Om Swastyastu, Sameton Sutha Abimanyu, Nyama Blijul ajak makejang.. Rahajeng rauh ring blog puniki, elingang follow ig @blijul_pande twitter @jul_pande Youtube: Blijul TV _ Om santih, santih, santih.

Tuesday, April 17, 2012

MUSIUM GEDONG KIRTYA: Gedong Witing Sastra

Om Swastyastu, 
Gedong Kirtya kawangun ring Singaraja olih jadma saking Welanda mawasta L.J.J Caron, sané rauh ka Bali matemu sareng para raja lan sulinggih ring Bali. Patemoné punika nyangkepang indik kasenian sastra utawi lontar sané wénten ring sajebag Bali. indiké punika kaketusang duaning seni sastra sané marupa lontar punika patut kapreténin, kalestariang mangda nénten usak, bubukan utawi ical, sumangdénnyané sida kaplajahin antuk para yowanané daging susastrane punika. 

Muséumé puniki duk dumun marupa yayasan sané kawastanin “Kirtya Lefrink – Van der Tuuk” sané karaksain mangda nyaga seni susastra punika. F.A. Lefrink sané daweg pamrintah Belanda ring Bali pinaka Asistan Resident kala punika oneng pisan ring kabudayaan Bali, lan akéh sasuratan utawi reriptannyané indik Bali lan Lombok. 

Dr. H.N Van der Tuuk pinaka sejarawan daweg punika ngicén tanah lan wangunannyané mangda kaanggén dados muséum sané mangkin kawastanin Muséum Gedong Kirtya. Wangunan muséumé puniki magenah ring wawidangan Sasana Budaya, sané dumun wantah Puri Raja Buléléng, ring margi Véteran, Singaraja. Ri kala punika Singaraja wantah ibukota Sunda Kecil. 

Yayasan Van der Tuuk 

Mikélingin 34 warsa sédannyané Van der Tuuk, kawéntenang patemuan sané pinih bersejarah. Genahnyané ring Kintamani, ring wewidangan Gunung Batur, pinanggal 2 Juni 1928. L.J.J Caron (resident/duta pamrintah Belanda ring Bali lan Lombok) lan para raja miwah sulingih matemu marumang indik kawéntenan seni susastra lan lontar-lontar sané wénten ring sajebag Bali. 

Saking peparumané punika kacumpuin ngwangun lembaga kabudayaan Bali, lan kacumpuin nganggén aran Van der Tuuk dados wastan yayasan utawi lembaga sané midabdabin seni sastra ring Bali; Stichting Van der Tuuk. 

Pinaka panglimbak asil peparumané punika, nénten suwé raris, ring pinanggal 14 September 1928, sekeha puniki resmi muka perpustakaan kapretama ring Bali. Perpustakaané punika mawasta “Kirtya Lefrink-Van der Tuuk”: nadbabin lontar-lontar ring Bali lan Lombok. 

Aran Lefrink kaambil saking wastan Asistan Resindent Pamrintah Belanda ring Bali sané oneng ring kabudayaan Bali lan Lombok, F.A. Lefrink. Kruna “Kritya” kausulang olih I Gusti Putu Djelantik, Raja Buléléng daweg punika. Kritya mawit saking kruna “kr”, dados “Kirtya”, silih sinunggil kruna saking Basa Sansekerta sané mateges “utsaha” utawi “katuyuhan” . Saking asil riset lontar ring Perpustakaan Kirtya puniki, sampun meda panyatusan tesis magister lan desertasi doktoral, panyiuwan karya ilmiah naler medal saking iriki. Sané paling ngangobin inggih punika kawéntenang proyek utawi pakaryan ngarayanin Kamus Jawa Kuna sané kakaryanin tiban-tibanan olih Profesor P.J. Zoetmulder (silih sinunggil peneliti Sastra Jawa Kuna sané kasub kawastanin Romo Zoet). Sasampuné Romo Zoet seda, pakaryané punika kalanturang olih Prof. S.O. Robson. Dumun, wantah kamus séri Jawa Kuna- English, sané mangkin sampun wénten Jawa Kuna-Indonesia antuk utsaha Romo Dick Hartoko. 

Kawéntenan Yayasan punika matetujon nglacak utawi mupulang cakepan sané kasurat antuk basa Jawa Kuno lan Pertengahan, Basa Bali lan Sasak. makéhan cakepané punika wénten ring Bali lan Lombok (akéh kadruwenang niri-niri ring sajeroning kulawarga). Lianan ring punika, tetujon yayasané punika mangda cakepan lontar sastra punika sida dangan karereh utawi kaplajahin olih sang sané oneng ring sastra. 

Mangda tetujoné punika sida kalaksanayang, para raja, sulinggih, lan krama sané wénten ring wewidangan punika katunas mangda nyerahang utawi ngicén cakepan utawi lontar druwénnyané ajebos ring Perpustakaan Kirtya. Drika raris wénten panitia 12 diri sané mutusang naskah sané karasayang penting, sané pacang kasimpen ring Perpustakaané punika. Raris lontar-lontar punika kasalin utawi katedun olih sekeha panedun sané mekarya ring Perpustakaané punika. Lontaré punika katedun antuk aksara sané pateh, ring daun lontar sané pateh, raris lontar-lontar sané kaselang punika kawaliang ring sané nruwénang. 

Lad Bupati Buléléng Dr. Ketut Wirata Sindhu silih sinunggil krama sané nglimbakang perpustakanné puniki kadadosang muséum. Muséumé puniki untengipun miletin lan nabdabin seni sastra sané kasurat ring daun lontar sané mawit saking sajebag jagat Bali. 

Ring perpustakaané puniki wénten panyiuan cakepan lontar, prasasti, manuskrip kertas nganggén Basa Bali lan aksara Romawi naler makudang-kudang dokumén utawi naskah saking jaman kolonial (1901-1953) 

DAFTAR LONTAR RING MUSÉUM GEDONG KIRTYA 

A. WÉDA 
  1. Wéda, minakadi; Wéda indik maligia, Wéda Pangentas, Wéda Panglukatan, Wéda Sawawédana. 
  2. Mantra, minakadi; Atmaraksa, Pabresihan, Pangastawa, Pujastawa, Tirta Gamana. 
  3. Kalpasastra, minakadi; Banten Pangentas, Babantenan, Caru Suci, Indik Galungan, Manca Balikrama, Pacecaron, Pangabénan, Pawintenan, Plutuk, Sang Kulputih 

B. AGAMA
  1. Palekerta, minakadi: Agama, Purwadigama, Awig-awig, Kerta ring Sawah, Stri Sanggraha, Pamastuning, Cor, Widi Pamincatan, Adigama, Paswara, Kutaragama. 
  2. Sesana, minakadi: Dasa Sila, Dewa Sesana, Kerta Bujangga, Mantra Sesana, Putra Sesana, Raja Sesana, Resi Sesana, Sarasamuscaya, Sila Krama, Sila Sesana Sang Prabu. 
  3. Niti, minakadi: Niti Praja, Niti Sastra, Raja Niti. 

C. WARIGA 
  1. Wewaran : Ala Ayuning Déwasa, Ala Ayuning Wuku, Palelintangan, Pangalihan Dina, Pawacakan, Sadreta, Suryamandala, Tenung Astawara, Tenung Pawetuan anut wuku, Tetenger Sasih. 
  2. Tutur Upadésa : Aji Kalepasan, Atma Tattwa, Badawang Nala, Bima Swarga, Brahmandapurana, Buanakosa, Catur Janma, Darma Bayu, Darma Putus, Kamoksan, Purwa Bumi, Rwabineda, Siwatiga, Tantu Pagelaran, Tutur Pralina. 
  3. Kanda : Asta Kosali, Cacakan ayam, Canda (warga aksara), Dasa Nama, Guru Lagu, Kanda Sastra, Kertabasa, Kruna Lingga, Pengasih-asih, Piodalan, Siksan Kedis, Smara Kanda, Swara Wianjana, Wrettasancaya. 
  4. Anusada : Bebayon, Buda Kecapi, Pakakas, Panawar, Tumbal Léak, Usada Buduh, Usada Raré, Usada Tuju. 

D. ITIHASA 
  1. Parwa : Astadasaparwa, Calon Arang, Pamuteran Ksirarnawa, Uttara Kanda.
  2. Kekawin : Arjuna Wijaya, Arjuna Wiwaha, Barata Yuda, Boma Kawia, Gatotkacasraya, Hariwangsa, Ramayana, Smaradahana, Sumanasantaka. 
  3. Kidung : Alis-Alis Ijo, Jagat Karana, Panji Malat Lasmi, Sri Tanjung, Sudamala. 
  4. Gaguritan/Paparikan : Basur, Brayut, Bungkling, Cupak, Durma, Jayaprana, Megantaka, Pakangraras, Sampik, Salya. 

E. BABAD 
  1. Pamancangah : Pamancangah Dalem, Prasasti-Prasasti (Brahmana, Sengguhu, Dukuh, dll);
  2. Babad : Babad Arya Kenceng, Babad Buléléng, Babad Gianyar, Babad Mengwi, Babad Panji, Sakti Wijaya, Babad Pasek, Babad Pasek Gélgél, Babad Rangga Lawé, Babad Usana Bali, Babad Usana Jawa. 

F. TANTRI 
  1. Tantri Hindu : Kidung Tantri (basa Tengahan), Ni Diah Tantri (Basa Bali Kepara), Tantri Kamandaka (Basa Kawi). 
  2. Tantri Bali : Gunawati, Lutung Mungil 
Wantah amunika manten sida antuk tityang ngawedar. Sinah kantun makéh kirangnyané saking Basa utawi data, duaning tityang wantah nedun ka Basa Bali napi malih antuk genah tityange sané doh saking Bali antuk punika geng rena sinampura banget tunas tityang. Pét Pradé wénten sameton sané uning malih parindikan Gedong Kirtya, raris dagingin malih sasuratané puniki, mangda maweweh-weweh pidabdab indik Gedong Kirtya, utawi lontar-lontar sané kawedar lan kauningayang ring sameton sané ngawacén sasuratanné puniki. 

*
Sampunang matogog di carike malajahin indik Bali, diapin macarang klapa perlu masih iraga uning indik Bali, Lanjaran atugel, iraga kari maurip, sahananing aji tan wénten sané matulang jaka. Jauk Matapel, wewehin malih sasuratané ring ajeng. Klungkung Semarapura, Kirang Langkung nunas sinampura. 

Om Santi, Santi, Santi, Om. 



Yening wénten arsa malancaran utawi malajah ring Gedong Kirtya, rarisang ring alamat Jalan Véteran, Singaraja, Telp. (0362) 25141. Gedong Kirtya kabungkah ring rahina Soma – Wrespati, dauh 07.00-03.00 Wita, lan ring rahina Sukra dauh 07.00 – 12.00 Wita. 

*NB :
1. matogog di carike = lelakut àtakut
2. macarang klapa = papah à kapah-kapah
3. lanjaran atugel = tumpung à mumpung
4. matulang jaka = uyung à puyung
5. jauk tan matapel = baris à rarisang 

Kapupulang olih:  Ni Made Sriartini (dek Arti) 

Sumber: 
-Sugi Lanus, Balipost Sabtu, 7 Januari 2006 
-http://www.babadbali.com/ 
-http://wisatabenewskp.blogspot.com/ 
-http://id.wikipedia.org/wiki/Gedong_Kirtya

4 comments:

  1. ring alenia pertama kruna suka patutnyane usak

    ReplyDelete
  2. ... Suksma informasinyane... tiang nenten naenan mrika... dumogi museum-museum sane matetujon pateh medal ring genah sane lianan, mangda kasusastraan Bali ajeg tur lestari... salam saking http://sudiatmika.com

    ReplyDelete
    Replies
    1. Inggih, yening wenten galah malancaran ka Buleleng, simpang marika pak wayan,,

      tiang pasti singgah ring www.sudiatmika.com, sampun malangganan,, hehehe

      Delete

Wusan simpang, elingang komentarnyane ngih..! Ring colom FB ring sor taler dados. ^_^ sharing geguratane ring ajeng dados taler.