Teks Berjalan

Om Swastyastu, Sameton Sutha Abimanyu, Nyama Blijul ajak makejang.. Rahajeng rauh ring blog puniki, elingang follow ig @blijul_pande twitter @jul_pande Youtube: Blijul TV _ Om santih, santih, santih.

Thursday, November 8, 2012

Kuma - Makuma (Pangater Kuma-)

Ungkuran puniki titiang polih pitaken lintang SMS saking timpal sane makarya dados guru les basa Bali indik kruna-kruna sane madaging kuma- (pangater/awalan). Sapuniki daging ringkes SMS-nyane, "Bli tiang ngidih tulung apa ja artinne kumagamongan, kumalindung, kumataji, kumakukur, kumajaum, kumalipan, kumasanten, kumalenjeng, kumanyama, tur ne kenken adanina keto?". 

Titiang tatkala memaca SMS-e puniki makenying, "Mihh..! Sajaan ane kene-kene perlu mula sobyahang ajak liu, jugjagang apang ada pasaut ane beneh". Titiang masih konden tatas makejang indik kruna-krunane niki, punika mawinan sobyahang titiang ring Wija Kasaur, group mabasa Bali ring facebook. Saking pabligbagan irika, polihang titiang kesimpulan sakadi ring sor.

Kuma- inggih punika silih tunggil Wewehan Basa Bali sane ngaranjing ring soroh pangater. Wewehan inggih punika wangun sané neket ring purwa, tengah, miwah ungkur kruna lingga (bentuk terikat). Kruna sané sampun polih wewehan ring basa Bali kawastanin kruna tiron. Kruna tiron yéning selehin mawit saking kruna tiru miwah pangiring –an, dadosné kruna tiron punika tiruan saking kruna lingga. 


Mawali ring baosan pangater. Manut krunané, pangater punika magenah ring arep (ngater) kruna lingga. Pangater basa Bali luiré N- (anusuara (ng-, ny-, m-, n-, nga-, miwah nge-)), ma-, ka-, sa-, pa-, pi-, a-, pra-, pari-, pati-, maka-, saka-, kuma-.  Punika sane mungguh ring pahan pangater lan silih sinunggil wantah kuma- sane karaosang mangkin. Nganut wangunnyane, nyurat pangater kuma- lan kruna linggannyane raket dados siki. Suksman pangater kuma- "nyantenang sakadi…." "paparilaksana sakadi (seperti) ……" manut lingganipun (kata dasarnya). Inggih ngiring tatasang kruna-kruna ring sor : 
  1. Kumagamongan --> sakadi gamongan, sane kasambat kumagamongan punika wantah buah nangka. Napine sane sakadi gamongan nangkane punika? Tan ja tios wantah warnan buahnyane kaumpamayang sakadi warnan gamongan, kuning-kuning semu seming. Yan nangkane sampun warnan buahne kuning-kuning seming, punika sane kasambat makumagamongan.
  2. Kumalindung --> sakadi lindung, sane kasambat kumalindung punika wantah buah kacang (kacang panjang). Nah, buah kacange kan nak lantang-lantang, nika sampun ne sampun nedeng alap orahanga makumalindung. 
  3. Kumataji --> sakadi taji (taji tiuk ane pasanga di batis siape tatkala mapalu (tajen)). Ane orahanga kumataji sing ja len tuah biah-biah (enceng gondok), biah-biah nika maman bebek, akeh wenten ring carik-carike, matiosan sareng kapu-kapu. Hehehe...!! Di nuju biah-biahe tumbuh done pusuh nika kawastanin makumataji.
  4. Kumakukur --> sakadi kukur, sane kasambat asapunika wantah siap/ayam. Di nedeng engken siapa kumakukur? tuah pitik ane mara nyumunin kebah buina enu penyalah, ento kasambat enu makumakukur.
  5. Kumajaum --> sakadi jaum, sane kasambat kumajaum punika tuah bulu ane mara mentik. bulun napi nika? hehehehe... ten dados ngeres ngih..!! Tan ja tios wantah kedis sane kasambat kumajaum. Tatkala kedise mara tumbuh bulu kawastanin makumajaum.
  6. Kumalipan --> sakadi lipan. Sane kasambat kumalipan wantah anak alit sane wawu malajah magaang (merangkak) pateh ring kumalasan (sakadi lasan). Anak alit sane wawu malajah magaang kasambat makumalipan santukan paparilaksanane sakadi lipan tatkala magaang.
  7. Kumasanten  --> sakadi santen. Sane kasambat kumasanten napi? Buah jagung ane enu sedeng nguda-nguda muah padi ane mara beling (buah/bulir padi sane nguda), yen pecik tengahne makecret kasisi enu enceh (cair) sakadi santen warnane, punika mawinan kasambat makuma santen.
  8. Kumanyama --> sakadi manyama. Kasambatang ring anake sane matimpal raket buka getih abungbung, kemu mai kintil-kintil pepes ajaka bareng. Paparilaksanane sakadi anak manyama, sangkala kaorahang makumanyama. 
  9. Kumalenjeng --> sekadi lenjeng. Uning napi sane mawasta lenjeng?? Hehehehe... Sutha Abimanyu ten uning niki. Napi ja madan lenjeng?! Sakemaon saking pabligbagan ring Wija Kasaur, kumalenjeng nika kasambatang ring anak ane mara menek bajang, ane enu sedeng-sedeng monyerne (sedeng puber-ABG). Nika kasambat makumalenjeng. 
  10. Kumakakul --> sakadi kakul. Sane kasambat kuma kakul nika wantah buah jagung sane nedeng buleh-buleh lan padet. 
Inggih sameton sami. Amunika dumun ngih saparindikan pangater kuma- inucap. Suksma sampun nyelagang galang ngawacen tulisane puniki. Yening wenten iwang titiang nartayang, saha ledang ngawewehin (menambahkan) lintang komentar ring sor.

15 comments:

  1. Replies
    1. Om Swastyastu, Suksma mawali Aristania...! Simpang2 terus meriki ngih...! ^_^

      Delete
    2. dados tiang metaken bli,
      makumalambi nika napi artinipun?

      Delete
    3. Anonim --> Sane ten purun ngunggahang adan.. :)

      makumalambi nika kaumpamayang ring meri (panak bebek) sane wawu mabulu tangkahne (ane mara nyumunin mentik bulu tangkahne),
      meri sane wawu mebulu halus ring tangkah( samping lambung) ipun kabawos kumalambi.... ngihh..! yen sampun kebah kabwos kumadui..

      mara mabaju bebeke..
      ma- + kuma- + lambi (klambi)--> makumalambi (seperti memakai baju)

      Delete
  2. Yen panak lelipi ajak lipan napi adan ne?

    ReplyDelete
    Replies
    1. Panak lelipi minab lipi jali... Hahahaha...
      Yen Panak Lipan minab kalimayah.... hahahaha

      Delete
  3. Luh sekar mara menek bajang orahanga kuma

    ReplyDelete
    Replies
    1. Kumalenjeng. Kabaosang ring bajang ane sedeng puber

      Delete

Wusan simpang, elingang komentarnyane ngih..! Ring colom FB ring sor taler dados. ^_^ sharing geguratane ring ajeng dados taler.